Türkiye'de Yargı Örgütü

Türkiye’de yargı kollara ayrılmış olup her yargı kolunun kendine özgü üst mahkemesi vardır.

İdari yargı kolu: İdarenin eylem ve işlemlerinin yargısal denetime tabi tutulduğu yargı koludur. Bu yargı kolunun üst mahkemesi Danıştay’dır.

Adli yargı kolu: En geniş kapsamlı yargı koludur. Medeni yargı ve ceza yargısı olmak üzere iki alt kola ayrılır. Kamusal niteliği bulunmayan özel hukuk uyuşmazlıkları, medeni yargının alanına girer. Suç olarak nitelenen eylemlerin soruşturulması ve kovuşturulması ise ceza yargısının alanına girer. Adli yargı kolunun en üstünde Yargıtay bulunur. Yargıtay da kendi içinde hukuk daireleri ve ceza dairelerine ayrılmıştır.

Anayasa yargısı: Kanunların Anayasa’ya uygunluğunun denetlendiği yargı koludur. Bu yargı kolunun üst mahkemesi Anayasa Mahkemesi’dir. Cumhurbaşkanı veya belirli sayıda milletvekili, bir kanunun Anayasa’ya aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açabilir. Bunun yanı sıra, bir uyuşmazlığa bakan mahkeme, o uyuşmazlıkta uygulayacağı kanun maddesinin Anayasa’ya aykırı olduğu iddiasında ise ilgili kanun maddesini Anayasa Mahkemesi’ne taşıyabilir. Ayrıca, kamusal bir müdahaleden dolayı temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiğini düşünen kişiler, olağan kanun yollarından sonuç alamazlarsa Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunabilirler.

Uyuşmazlık yargısı: Yargı kolları arasında uyuşmazlık çıktığında uyuşmazlığın hangi yargı koluna girdiğini kesin hükme bağlar. Bu yargı kolunun üst mahkemesi Uyuşmazlık Mahkemesi’dir.

AİHM yargısı: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerde düzenlenen bir hakkının devletçe ihlal edildiğini iddia eden kişiler, Türkiye’deki olağan iç hukuk yollarından ve Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolundan sonuç alamazlarsa Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabilirler.

Mahkeme derecelerini gösteren şema

Türkiye’de yargı üç basamaklıdır. Olağan kanun yolları, bir basamakta elde edilen yargı kararının bir üst basamağa taşınmasını ifade eder.

ilk derece mahkemesi: Davanın ilk kez önüne geldiği, ilk kararın verildiği mahkemedir. Kesin hüküm taşımayan bütün kararlar, kural olarak bir üst mahkemeye taşınabilir. İlk derece mahkemeleri şunlardır:

• Asliye hukuk mahkemeleri

• Asliye ceza mahkemeleri

• Asliye ticaret mahkemeleri

• Ağır ceza mahkemeleri

• Çocuk ağır ceza mahkemeleri

• Çocuk mahkemeleri

• İcra ceza mahkemeleri

• Fikri ve sınai haklar ceza mahkemeleri

• Fikri ve sınai haklar hukuk mahkemeleri

• İcra hukuk mahkemeleri

• Sulh hukuk mahkemeleri

• Kadastro mahkemeleri

• İş mahkemeleri

• Tüketici mahkemeleri

• Aile mahkemeleri

• İdare mahkemeleri

• Vergi mahkemeleri

  
  

bölge mahkemesi: İlk derece mahkemelerince verilen kararların hukuka uygunluğunun denetlendiği mahkemelerdir. Bu kanun yoluna istinaf denir. Bölge mahkemelerinin konusu veya miktarı itibariyle kesin hüküm oluşturanlar dışındaki kararları, bir üst mahkemeye taşınabilir. Bölge mahkemeleri şunlardır:

• Bölge adliye mahkemeleri

• Bölge idare mahkemeleri

  
  

üst derece mahkemesi: Başka bir üst mahkemeye bağlı olmayan mahkemelerdir. Bölge mahkemesinin üst derece mahkemesine taşındığı kanun yoluna temyiz denir. Bu mahkemeler, temyiz yolu dışında, ilgili kanunlarda belirtilen bazı davaları doğrudan ilk derece mahkemesiymiş gibi karara bağlayabilir.